Ogólny podział rodzajów przemocy. Systemy nierównego traktowania społecznego.

Istnieją trzy rodzaje przemocy: zwykła, o podłożu hierarchicznym i hierarchiczna.

Przemoc zwykła wynika z dysproporcji siły między sprawcą o ofiarą. Dla swoich zachowań przemocowych oprawca nie tworzy żadnej ideologii, dzięki której mógłby je usprawiedliwić. Jedynym argumentem jest to, że ofiara jest słabsza od niego i nie może się przed nim obronić. Ewentualny sposób jej napiętnowania (np. że się odróżnia od grupy rówieśniczej) jest więc tylko mechanizmem prześladowczym a nie przyczyną przemocy. Jeżeli jednak ofiara przestanie być słabsza od sprawcy np. da odpór agresji, przemoc ulegnie zakończeniu. Przykłady przemocy: rówieśnicza, seksualna, bandycka, domowa

Przemoc o podłożu hierarchicznym wynika z tego, że jej sprawca postrzega ofiarę za osobę gorszą od siebie. Żeby uzasadnić to przekonanie, tworzy on całą propagandę nienawiści, która ma na celu przedstawić ją jako moralnie właściwą (np. Żydzi są gorsi, bo ukrzyżowali Chrystusa, imigranci są gorsi, bo odbierają rodakom pracę itp.). Traktowanie ofiary z niższością sprawia, że sprawca czuje się także od niej silniejszy (ofiara jest gorsza, więc jest słabsza). Inaczej niż przemoc zwykła, przemoc o podłożu hierarchicznym nie może skończyć się w sposób naturalny np. gdy ofiara da jej odpór. Dopóki zatem sprawca ma możliwość działania, będzie ją stosował, bo zawsze będzie uważał, że ofiara na nią zasługuje. W państwie nie aprobującym dyskryminacji rasowej, przemoc o podłożu hierarchicznym składa się tylko z ideologii i aktów agresji osób, działających na obrzeżu społeczeństwa. W przeciwieństwie więc do przemocy hierarchicznej, przemoc o podłożu hierarchicznym nie jest częścią oficjalnie usankcjonowanego systemu prawnego. Przykłady: rasizm, nienawiść do mniejszości narodowych lub seksualnych. Przemoc o podłożu hierarchicznym legitymizowana przez państwo tworzy prześladowania społeczne.

rodzaj przemocy	przemoc zwykła	przemoc hierarchiczna oraz przemoc o podłożu hierarchicznym
przyczyna	bycie słabszym	bycie gorszym
racjonalizacja	nie istnieje	istnieje
możliwość zakończenia	gdy ofiara przestanie być słabsza (da jej odpór)	nie istnieje
typy (odmiany) przemocy	rówieśnicza, seksualna, bandycka, domowa	przemoc więzienna, fala w wojsku, rasizm, przemoc hierarchiczna w systemie wychowawczym, nienawiść do mniejszości narodowych i seksualnych, degradacja z grupy

Przemoc hierarchiczną i przemoc o podłożu hierarchicznym wytwarza system społeczny. Może istnieć zarówno w grupie zamkniętej jak i otwartej. Przemoc hierarchiczna w grupie przymusowej ukształtowana jest wyłącznie przez system społeczny i wynika z odgórnie przypisanej pozycji społecznej, w której jedna grupa uważana jest za lepszą/silniejszą od drugiej i ma w stosunku do niej prawo do stosowania przemocy. Ten typ przemocy występuje w więzieniu i koszarach wojskowych. Przemoc w społeczeństwie otwartym występuje w trzech patologicznych systemach społecznych: prześladowaniach, władzy hierarchicznej oraz dyskryminacji rasowej. W zależności od systemu przemoc różni się sposobem powstania, przyczynami stosowania a także siłą.  

systemy nierównego traktowania społecznego 

Można dokonać następującego podziału systemów nierównego traktowania ze względu na pozycję społeczną społeczeństwa słabszego:

- systemy przemocowe, w których społeczeństwo słabsze podlega wyniszczeniu, najczęściej eksterminacji. Systemem przemocowym jest prześladowanie społeczne

- systemy hierarchiczne, w których społeczeństwo słabsze ma niższą pozycję hierarchiczną. Do systemów hierarchicznych należą: władza hierarchiczna i dyskryminacja rasowa

- systemy dyskryminacyjne, w których społeczeństwo słabsze ma niższy status społeczny. Do systemów dyskryminacyjnych należą: dyskryminacja zwykła i nierówny status społeczny

Prześladowania są systemami krótkotrwałymi i kończą się z chwilą wyzwolenia ludności prześladowanej. W systemie prześladowczym, członek społeczeństwa dyskryminowanego stawał się ofiarą przemocy  nawet bez powodu, w sytuacji nie sprowokowanej jakimkolwiek agresywnym zachowaniem z jego strony. Ostatecznym celem prześladowań jest eksterminacja. Polega ona na unicestwieniu społeczeństwa prześladowanego np. eksterminacja Żydów przez III Rzeszę w okresie II Wojny Światowej. Dyskryminacja występuje, gdy jedna grupa społeczna jest traktowana gorzej niż inna. W odróżnieniu od nierównego statusu, dyskryminację zatwierdzają przepisy prawa. W przeszłości dyskryminacja była często stosowanym sposobem zróżnicowania praw określonych grup społecznych. Jej kryterium stanowiła: rasa, narodowość lub religia. Dyskryminacja występuje w dwóch postaciach: dyskryminacji rasowej (segregacji rasowej) oraz zwykłej. W dyskryminacji rasowej, w odróżnieniu od prześladowań, przemoc nie stanowi części oficjalnego systemu państwowego, a ludność czarna nie może być mordowana. Polityka rządu czarnych mieszkańców kraju traktowała natomiast gorzej pod względem ekonomicznym i prawnym, celowo nie zapewniając im tych samych warunków życia, rozwoju i praw, jakie przysługiwały białym obywatelom państwa. System prawny sankcjonując dyskryminację  prawną i ekonomiczną ludności czarnej, ukształtował w białych również przekonanie o swojej wyższości jako ludzi, co stanowiło przyczyną stale okazywanej wobec czarnych pogardy- dokładnie takiej samej, która występuje w systemach władzy hierarchicznej. Bezpośrednią przyczyną przemocy w segregacji rasowej nie jest więc sama polityka państwa (która ma charakter tylko dyskryminacyjny), ale skutki tej polityki- nadanie ludności białej wyższej pozycji hierarchicznej poprzez prawne i ekonomiczne uprzywilejowanie jej. Niższa pozycja hierarchiczna jednak nie pozbawiła ludności czarnej RPA prawa do samodzielnego życia. Zdecydowanie łagodniejszą formą dyskryminacji jest dyskryminacja zwykła. Dotyczy ona jednego wąskiego segmentu, w którym sytuacja prawna obu grup jest znacznie zróżnicowana. Ludność dyskryminowana w porównaniu do ludności uprzywilejowanej posiada niższy od niej status społeczny. Dyskryminacja zwykła, nie prowadzi jednak do obniżenia pozycji hierarchicznej. Zdarza się, że osoby, należące do grupy dyskryminowanej, poza gorszym traktowaniem, mogą być także ofiarą agresji fizycznej. Akty przemocy mają jednak dużo mniejszą skalę niż w dyskryminacji rasowej. Obecnie ta odmiana dyskryminacji występuje w stosunku do homoseksualistów. Nie są oni zrównani w prawach z heteroseksualistami w kwestii: rejestrowania swoich związków, adopcji dzieci czy dziedziczenia ustawowego.

W bardziej naturalny sposób niż prześladowania społeczne czy dyskryminacja rasowa, tworzy się władza hierarchiczna. Nie powstaje ona bowiem, jak dzieje się to w prześladowaniach, w wyniku konkretnych wydarzeń politycznych, lecz w skutek sytuacji faktycznej lub prawnej, prowadzącej w konsekwencji do całkowitego podporządkowania społeczeństwa słabszego społeczeństwu silniejszemu. Przekazanie pełni władzy nad cudzym życiem wytwarza patologiczną relację społeczną i jest przyczyną wielu zachowań przemocowych, które w równym społeczeństwie nigdy by nie powstały. W odróżnieniu jednak od prześladowań, gdzie oprawca może stosować przemoc względem ofiary tylko z powodu przynależności do prześladowanej grupy; przemoc hierarchiczna w społeczeństwie otwartym posiada ustalone normy- służy jako kara za nieposłuszeństwo lub naruszenie zasad ustalonych przez władcę. Władza hierarchiczna ma charakter: pełny (władcy przysługuje prawo wymierzania kar fizycznych za nieposłuszeństwo, którym osoba podporządkowana władzy musi się biernie poddać), odgórnie przypisany (hierarchista ma trwale zapewnioną, w pełni uznaną władzę; władza nie wynika więc z konkretnego układu sił między oprawcą a ofiarą) i usankcjonowany prawnie (system władzy jest zatwierdzony przez prawo). Społeczeństwo posiadające władzę (hierarchiści) stosuje przemoc fizyczną wobec społeczeństwa podporządkowanego w przypadku podejmowania przez niego prób oporu lub sprzeciwu a na co dzień traktuje go w sposób upokarzający, chamski i arogancki wymagając jednocześnie bezwzględnego szacunku dla siebie. Ten typ relacji ukształtował się w systemie wychowawczym, niewolnictwie oraz eksperymencie profesora Zimbardo z 1971 r. (grupa przymusowa o cechach anomalii normotwórczej). Hierarchiczne podporządkowanie może mieć wymiar wyłącznie indywidualny (w niewolnictwie) lub indywidualno-społeczny (totalitaryzm wychowawczy, patriarchat). W niewolnictwie niewolnik podporządkowany jest wyłącznie swojemu Panu, który ma prawo go wyzwolić spod swojej władzy. Natomiast w systemie patriarchalnym oraz totalitaryzmie wychowawczym jednostka podporządkowana jest nie tylko swojemu bezpośredniemu władcy (dzieci-rodzicom i częściowo nauczycielom, żony-mężom), ale także społeczeństwu rządzącemu (niepełnoletni-dorosłym, kobiety- mężczyznom). Podporządkowanie osobiste zapewnia cały system prawny i ekonomiczny, przyznający hierarchistom pełnię władzy oraz możliwość jej egzekwowania (kontrola, kary za nieposłuszeństwo). Podporządkowaniu społecznemu służą natomiast jedynie niektóre prawa /prawa hierarchiczne/, których jednostka, należąca do społeczeństwa słabszego nigdy nie nabędzie. Prawa hierarchiczne są zatem nadrzędne nawet w stosunku do woli bezpośredniego władcy, który nie może zalegalizować korzystania z nich a w totalitaryzmie wychowawczym może również podlegać sankcjom ze strony państwa i społeczeństwa rządzącego. Od władzy hierarchicznej należy odróżnić pozycję hierarchiczną. W obu systemach hierarchicznych "lepszość" i "gorszość" jednej grupy społecznej nad inną opiera się na kryterium prawnym. Wyższa pozycja hierarchiczna nie tworzy jednak systemu bezpośredniego podporządkowania słabszego społeczeństwa, takiego jak władza hierarchiczna, gdyż nie zapewnia prawa do władania jego życiem. Sam sposób traktowania grupy dyskryminowanej jest natomiast wiernym odzwierciedleniem relacji władzy hierarchicznej. Zróżnicowanie pozycji hierarchicznej występuje w systemach dyskryminacji rasowej. Poza wymogiem posłuszeństwa, pogarda przypomina dokładnie tą, którą na co dzień Pan okazywał swojemu niewolnikowi. Apartheid stanowi dobitny przykład, jak wyższa pozycja hierarchiczna nadana białym tylko z powodu koloru ich skóry, może eskalować stałą, nieprzerwaną agresję wobec murzyńskich mieszkańców RPA. Upokarzające traktowanie południowoafrykańskich murzynów wynikało z przekonania o niższości czarnej rasy, która w rzeczywistości gorsza była jedynie w tym, że miała w stosunku do białej ludności państwa, znacznie ograniczone prawa obywatelskie. Hierarchizm (przemoc hierarchiczna, władza hierarchiczna i pozycja hierarchiczna)  jest zawsze racjonalizowany tzn. sprawca tworzy przekonanie o jej słuszności. Władza i przemoc wychowawcza oraz władza mężczyzn nad kobietami ma racjonalizację nierepresyjną- grupa silniejsza uważa, że system istnieje dla dobra grupy podporządkowanej. Uzasadnienie co do słuszności swojej pozycji społecznej i prawnej przyjmuje także grupa podporządkowana. Dlatego system trwa pokoleniami a jego patologia nie zostaje w ogóle dostrzeżona. Pozostałe odmiany przemocy mają natomiast racjonalizację represyjną, opierającą się na ideologii nienawiści wobec słabszej grupy.

Spośród wszystkich systemów nierównego traktowania społecznego, zachowań przemocowych nie tworzy jedynie nierówny status społeczny. Dysproporcja statusu społecznego istnieje, jeżeli obie grupy społeczne posiadają równe prawa, jednak w rzeczywistości jedna z nich ma większe możliwości realizacji niektórych z nich. W przeciwieństwie do dyskryminacji, nierówne traktowanie nie jest usankcjonowane przepisami prawnymi, lecz  wynika z zachowań społecznych, które uprzywilejowują jedną grupę kosztem drugiej. Pojawia się ono najczęściej w sferze ekonomicznej i działalności publicznej, gdyż zapewniają one największy prestiż społeczny, który grupa, mająca przewagę w systemie społecznym chce zachować dla siebie. Niższy status społeczny ma ludność po wyzwoleniu się z jarzma zależności hierarchicznej. Jako typowy przykład tej formy nierówności można podać przewagę statusu społecznego mężczyzn nad statusem kobiet, istniejącą po ich wyjściu z władzy hierarchicznej mężczyzn. Znacznie większa różnica w statusie społecznym ludności lepiej i gorzej traktowanej występowała po upadku niewolnictwa i systemów segregacji rasowej. Pozostałość po niższym statusie kobiet i ludności czarnej istnieje do dnia dzisiejszego. Status społeczny nie zawsze wynika z odgórnie przypisanego i niezależnego od woli człowieka jego miejsca w społeczeństwie. Może być też rezultatem indywidualnej działalności jednostki a kryterium różnicującym jest wówczas poziom dochodów lub sprawowana funkcja społeczna związana z rządzeniem państwem.

system nierównego traktowania społecznego	nierówny status społeczny	dyskryminacja rasowa (segregacja rasowa)	dyskryminacja zwykła	władza hierarchiczna	prześladowania społeczne
odmiana systemu nierównego traktowania społecznego ze względu na pozycję społeczeństwa słabszego	system dyskryminacyjny- społeczeństwo słabsze ma niższy status społeczny	system hierarchiczny- społeczeństwo słabsze ma niższą pozycję hierarchiczną	system dyskryminacyjny- społeczeństwo słabsze ma niższy status społeczny	system hierarchiczny- społeczeństwo słabsze ma niższą pozycję hierarchiczną	system przemocowy- społeczeństwo słabsze podlega wyniszczeniu, najczęściej poprzez eksterminację
grupy społeczne gorzej traktowane	kobiety	- ludność czarna w okresie apartheidu - ludność czarna w USA do lat 60 XX w.	homoseksualiści	młodzież niewolnicy	Żydzi w okresie III Rzeszy
charakter systemu	całkowicie społeczny; wynikający ze stereotypów z czasów zależności hierarchicznej zakorzenionych nadal w mentalności społecznej	przede wszystkim państwowy; wynikający z dojścia do władzy białych rasistów i prowadzenia przez nich polityki dyskryminacji ludności czarnej	częściowo społeczny, częściowo państwowy; wynikający z niechęci do innej grupy społecznej, która w społeczeństwie stanowi mniejszość i grupa uprzywilejowana uważa ją za gorszą od siebie	częściowo społeczny, częściowo państwowy; powstający w skutek sytuacji faktycznej lub prawnej, prowadzącej do całkowitego podporządkowania społeczeństwa słabszego społeczeństwu silniejszemu	przede wszystkim państwowy wynikający najczęściej z wydarzeń politycznych (dojście Hitlera do władzy i prowadzenie przez niego polityki prześladowań innych narodów).
sytuacja prawna grupy gorzej traktowanej	Taka sama jak grupy uprzywilejowanej Różnica w sposobie traktowania nie jest usankcjonowana prawnie, lecz wynika wyłącznie ze zróżnicowanej pozycji społecznej obu grup i większych możliwościach społeczeństwa uprzywilejowanego. Państwo dostrzega ten problem i prowadzi z nim walkę poprzez wyrównywanie szans obu grup.	System prawny sankcjonuje pełną dyskryminację prawną i ekonomiczną ludności czarnej. społeczeństwo uprzywilejowane próbuje  zniszczyć społeczeństwo dyskryminowane pod względem ekonomicznym, celowo nie zapewniając mu tych samych warunków życia, rozwoju i praw.	Gorsza niż grupy lepiej traktowanej. Dyskryminacja dotyczy jednak jednego wąskiego segmentu, w którym grupa dyskryminowana nie ma równych praw np. życia rodzinnego w przypadku homoseksualistów.	Rażąco gorsza niż społeczeństwa uprzywilejowanego. Społeczeństwo podporządkowane nie posiada prawie żadnych praw autonomicznych, a te które ma nie są najczęściej przestrzegane. Jest więc faktycznie wyjęte spod prawa i przekazane władzy społeczeństwu uprzywilejowanemu	Sytuacja prawna grupy prześladowanej jest nie tylko rażąco gorsza, ale państwo tworzy nawet przepisy zwalczające grupę prześladowaną, np. Ustawy norymberskie przeciwko Żydom z 1934 r..
samodzielność grupy gorzej traktowanej	pełna	ludność czarna traktowana jest gorzej od białej pod względem prawnym i/lub ekonomicznym, ale nie została pozbawione samodzielnego życia.	pełna	brak samodzielności Społeczeństwo podporządkowane znajduje się pod władzą hierarchiczną. Państwo jego pozycję w nim  postrzega wyłącznie z punktu widzenia hierarchistów, np. chłopów z punktu widzenia szlachty, kobiet z punktu widzenia mężczyzn, nastolatków z punktu widzenia ich rodziców	całkowita zależność ofiar od oprawców
sposób traktowania na co dzień grupy mającej słabszą pozycję przez grupę, mającą silniejszą pozycję	Nie gorszy niż grupy mającej silniejszą pozycję. Część jednak członków grupy silniejszej w sposób lekko lekceważący odnosi się do grupy słabszej, gdy ta podejmuje się zachowań podnoszących status społeczny lub utrudnia jej podejmowania się nich (np. przez płacenie kobietom niższego wynagrodzenia i pomijanie ich w awansach)	Ludność czarna ma niższą pozycję hierarchiczną niż biała; System prawny sankcjonując  dyskryminację  prawną i ekonomiczną ludności czarnej, ukształtował w białych również przekonanie o swojej wyższości jako ludzi, co stanowiło przyczyną stale okazywanej wobec czarnych pogardy	Ludność dyskryminowana w porównaniu do ludności uprzywilejowanej posiada niższy od niej status społeczny. Dyskryminacja zwykła, nie prowadzi jednak do obniżenia pozycji hierarchicznej.Zdarza się, że osoby, należące do grupy dyskryminowanej, poza gorszym traktowaniem, mogą być także ofiarą agresji fizycznej. Akty przemocy mają jednak dużo mniejszą skalę niż w dyskryminacji rasowej.	Nacechowany bardzo wysokim stopniem arogancji i agresji słownej. W przypadku nieposłuszeństwa hierarchiści stosują także kary fizyczne.	Ponieważ oprawcy dążą do świadomego zniszczenia, upokorzenia lub wymordowania społeczeństwa prześladowanego stosowana jest przez nich przemoc nawet w sytuacji nie sprowokowanej jakimkolwiek agresywnym  zachowaniem ze strony członka społeczeństwa prześladowanego. Powodem do agresji może być więc sama obecność osoby, należącej do niego
zasadniczy cel systemu	niedopuszczenie do równego podziału tych samych praw	prawne usankcjonowanie wyższości białej rasy; odseparowanie białej ludności od czarnej	niedopuszczenie do równych praw	podporządkowanie swojej władzy	wymordowanie
skuteczne środki przeciwdziałania systemowi	stworzenie równych szans dla obu grup	walka z systemem politycznym, który wspiera segregację rasową	przyznanie grupie dyskryminowanej praw, które posiada grupa uprzywilejowana	wyzwolenie spod władzy hierarchicznej poprzez przyznanie społeczeństwu podporządkowanemu wszystkich praw posiadanych przez społeczeństwo uprzywilejowane  praw autonomicznych, zwłaszcza tych, mających charakter hierarchiczny	walka z systemem politycznym, który wspiera prześladowania społeczne