Społeczeństwa wytworzyły kilka rodzajów hierarchii. Istnieją cechy
wspólne dla każdej z nich. Oto one:
1/ hierarchia jest idealna-osobie, która osiągnęła pozycję
hierarchiczną nigdy nie wypomina się błędów czy niedoskonałości np. wszyscy
zachwycają się wspaniałymi bramkami Pelego; nikt nie wspomina natomiast jego
złych zagrań czy akcji
2/ hierarchia nie rywalizuje, gdyż się jej nie ocenia
3/ hierarchia zapewnia trwałą dominację, gdyż z góry
przypisana jest jej rola bycia lepszym od innych
4/ raz uzyskanej pozycji hierarchicznej nigdy się nie traci;
hierarchia nigdy zatem nie może zostać zdegradowana
Hierarchia może działać
na trzy sposoby:
1/ autorytetu
- jest uwielbiany
- wyznacza wzorzec postępowania, dla tych którzy go uznają
- nie stosuje żadnego przymusu w stosunku do swoich
przeciwników. Uznawanie autorytetu ma zatem charakter dobrowolny
- nie musi się sam
bronić, gdyż robią to za nią ci, którzy uznają go za autorytet
Autorytetem w swojej dziedzinie są: Papież, legendy sportu,
wybitni intelektualiści
2/ siły- działanie tego rodzaju hierarchii polega na masowym
zastraszeniu wszystkich swoich potencjalnych przeciwników; z pozycji siły
działają dyktatury komunistyczne
3/ wodza
- jest masowo uwielbiany
- nie musi się sam bronić- robią to za nią pozostali np.
jeżeli przywódca sekty zostałby przez kogoś uderzony, wszyscy jej członkowie
natychmiast by tą osobę stratowali
- stosuje przemoc w stosunku do osób nie przychylnie do
niego nastawionych
z pozycji wodza działają dyktatorzy autorytarni i faszystowscy
np. Piłsudski, Franco, Mussolini, Hitler
Cechy hierarchii w systemach władzy hierarchicznej:
ad 1/ o hierarchistach jako ogóle społeczeństwa mówi się
zawsze dobrze: mężczyźni zapewniają byt rodzinie; rodzice troszczą się o
wychowanie swojego dziecka i z zasady podnoszeni są do roli jego autorytetu. Złe
mogą być wyłącznie jednostki, podlegające społecznemu wykluczeniu np. pedofile
lub damscy bokserzy. Społeczeństwu podporządkowanemu przypisuje się natomiast
wyłącznie negatywne cechy. Z kolei grupy społeczne hierarchistów, zachowujące
się amoralnie, zamiast napiętnować, chroni się przed degradacją np. nie
prowadzi się w ogóle dyskusji o zachlanych studentach, robiących z miasta chlew
ad 2/ i ad 3/ hierarchiści są zawsze lepsi we wszystkim od
społeczeństwa podporządkowanego. Kobiety były uważane za głupsze od mężczyzn,
słabsze, niezaradne i wymagające ich opieki. Mężczyźni mieli zapewnioną wyższą
pozycję społeczną, gdyż kobiety nie mogły z nimi rywalizować w dziedzinach
uznanych przez nich za prestiżowe np. w medycynie, prawie czy działalności
gospodarczej. Dorośli są z góry uznawani za lepiej rozwiniętych intelektualnie
i emocjonalnie od niepełnoletnich i nikt nie weryfikuje (nie ocenia) tego
poglądu na podstawie badań ilorazu inteligencji czy kilku tysięcy lat historii.
ad 4/ utrzymaniu społecznej hierarchii służy: a/ cały system
prawny sankcjonujący zależność hierarchiczną b/ istnienie praw, zarezerwowanych
wyłącznie dla hierarchii (praw hierarchicznych) np. we władzy hierarchicznej
mężczyzn prawami hierarchicznymi były: wykonywanie szanowanych zawodów i edukacja uniwersytecka oraz c/ system
opresji wobec członków grupy podporządkowanej naruszających prawa,
zarezerwowane wyłącznie dla hierarchii d/ degradacja członków
społeczeństwa rządzącego, przejmującego zachowania społeczeństwa mającego
gorszą pozycję: utrata szlachectwa za zajmowanie się handlem, wyśmiewanie mężczyzn pełniących rolę społeczną tradycyjnie przypisaną kobiecie, uznawanie za niedojrzałych dorosłych traktujących dzieci jako osoby całkowicie równe sobie.
Porównanie funkcjonowania
władzy hierarchicznej dorosłych nad niepełnoletnimi z dwiema innymi odmianami
władzy hierarchicznej: niewolnictwa (poddaństwa osobistego chłopów) oraz
zależności hierarchicznej kobiet od mężczyzn.
Cechy wspólne,
występujące we wszystkich 3 odmianach władzy hierarchicznej:
1/ istnienie dwóch odrębnych społeczeństw o radykalnie
zróżnicowanej pozycji hierarchicznej, co prowadzi do wytworzenia się hierarchii społecznej
2/ całkowite podporządkowanie jednostek społeczeństwa słabszego bezpośredniemu władcy; zniewolenie zatwierdza cały system prawny i ekonomiczny
3/ postrzeganie przez państwo społeczeństwa
podporządkowanego z punktu widzenia społeczeństwa rządzącego
4/ degradacja członków społeczeństwa rządzącego, przejmującego zachowania społeczeństwa mającego gorszą pozycję.
4/ degradacja członków społeczeństwa rządzącego, przejmującego zachowania społeczeństwa mającego gorszą pozycję.
5/ społeczeństwo podporządkowane nie posiada prawie żadnych
praw autonomicznych, a te które ma nie są najczęściej przestrzegane
6/ władza hierarchiczna ma naturalny charakter, gdyż:
- powstała w sposób ewolucyjny
- trwa pokoleniami
7/ społeczeństwo rządzące uważa system społeczny za
sprawiedliwy
Cechy władzy
hierarchicznej dorosłych, występujące w jednej z odmian tego systemu (niewolnictwa
lub władzy hierarchicznej mężczyzn):
1/ społeczeństwo rządzące stosuje kary za nieposłuszeństwo
wobec społeczeństwa podporządkowanego (tak jak w niewolnictwie)
2/ osoby, należące do społeczeństwa słabszego podporządkowane są nie tylko bezpośredniemu władcy, ale także ogółowi społeczeństwa rządzącego; hierarchię społeczną tworzą wyraźnie określone prawa hierarchiczne /czynniki hierarchii/ (tak jak w patriarchacie)
2/ osoby, należące do społeczeństwa słabszego podporządkowane są nie tylko bezpośredniemu władcy, ale także ogółowi społeczeństwa rządzącego; hierarchię społeczną tworzą wyraźnie określone prawa hierarchiczne /czynniki hierarchii/ (tak jak w patriarchacie)
3/ postrzeganie jednostek społeczeństwa podporządkowanego z
punktu widzenia stereotypowych cech przypisanych całej grupie (tak jak w patriarchacie)
4/ społeczeństwo rządzące uważa system społeczny za korzystny dla społeczeństwa podporządkowanego (tak jak w patriarchacie)
5/ brak świadomości istnienia opresji (tak jak w patriarchacie)
Cechy władzy
hierarchicznej dorosłych, nie występujące w żadnej z dwóch pozostałych odmian
tego systemu (niewolnictwa lub władzy hierarchicznej mężczyzn)
1/ czasowy charakter istnienia władzy hierarchicznej- tylko
władza hierarchiczna dorosłych trwa określony czas w życiu człowieka (ok. 3
lat); w pozostałych jego odmianach zależność hierarchiczna trwa przez całe
życie
2/ mniejsza odczuwalność opresji w porównaniu z ogólnym jego
poziomem- ze względu na niską skuteczność systemu kontroli hierarchicznej, co
powoduje, że młodzież często wykonuje prawa, na które nie ma przyzwolenia
hierarchii (np. uprawia seks, pije alkohol)
Społeczeństwo podporządkowane
|
niewolnicy,
chłopi
|
kobiety
|
młodzież
|
Społeczeństwo rządzące
|
właściciele
ziemscy
|
mężczyźni
|
dorośli
|
Czas
trwania
|
do
XIX w.
|
do XIX w.
|
do
chwili obecnej
|
Czynnik,
który bezpośrednio ukształtował system
|
ekonomiczny,
polityczny
Niewolnicy
rekrutowali się spośród jeńców wojennych, dzieci sprzedanych w niewolę przez
rodziców, niewypłacalnych dłużników, osób porwanych w celu sprzedaży w
niewolę (np. przez piratów), skazanych na niewolę itd. W późniejszym okresie
utarł się obraz niewolnika jako przedstawiciela mniejszości rasowej i/lub
członka najniższej warstwy społecznej. Zależność niewolniczą utrzymywał cały system
prawny. W Polsce poddaństwo osobiste chłopów wywodzi się natomiast z
gospodarki czynszowej. Chłopi, nie będąc w stanie uregulować swoich
wierzytelności, popadali w niewolę.
|
rodzinny
Mężczyzna
od zawsze utrzymywał rodzinę, a kobieta wychowywała dzieci. Mężczyzna jako
osoba agresywniejsza i uważająca swoją rolę za ważniejszą uzależnił
materialnie kobietę od siebie. W następstwie tego powstał cały system
społeczny i prawny, który oprócz zależności materialnej aprobował także
podporządkowanie osobiste kobiety mężczyźnie
|
prawny
Ukształtowanie
pełnoletniości jako sztywnej granicy wiekowej. Spowodowało to, że wiele praw
od razu zaczęto wiązać z uzyskaniem pełnoletniości i przestano zwracać uwagę
na to, czy osoby młodsze mogłyby i powinni z nich korzystać. Powstała
hierarchia społeczna. Zarezerwowała ona sobie także prawa nie związane z
prawną pełnoletniością
|
b/
sytuacje, w których społeczeństwo rządzące przyzwala na przemoc względem
społeczeństwa podporządkowanego
|
Surowe
kary Pan wymierzał niewolnikowi/chłopowi głównie za zbiegostwo. Za
niewłaściwe wykonanie obowiązków zwykle karał go chłostą
|
Niektórzy
mężowie, którzy jako rycerze, uczestniczyli w wyprawach krzyżowych
mieli w zwyczaju zabezpieczać czystość swojej żony poprzez zakucie jej w pas
cnoty. Kobiety zawsze były narażone na akty przemocy ze strony mężów. Bicie
żon do krwi było swego rodzaju utartym sposobem zachowania. Mimo
wprowadzonych później zakazów prawnych bicia, położenie kobiet nie ulegało
zasadniczej zmianie. Na przeszkodzie do odpowiedniej ingerencji państwa w
sprawy tego rodzaju niemal do końca lat sześćdziesiątych XX wieku stała
„święta zasada” ochrony prywatności, nakazująca urzędnikom niewtrącanie się w sprawy
rodzinne i osobiste obywateli.
|
bicie
pasem za nieposłuszeństwo
|
Uprzedmiotowienie
społeczeństwa podporządkowanego
|
|||
a/
traktowanie jak rzecz
|
W starożytnym Rzymie (podobnie jak w Grecji) niewolnik był
rzeczą (instrumentum vocale „mówiące narzędzie”). Niewolnik jako
przedmiot własności (res) mógł być przedmiotem każdej czynności
prawnej, jakiej podlegały rzeczy: sprzedaży, użyczenia czy darowizny.
Właściciel miał (przynajmniej początkowo) pełne prawo go wyzyskiwać,
faworyzować, wykorzystywać seksualnie, sprzedać, wyzwolić, czy zabić.
|
Bliscy (ojcowie, mężowie i inni męscy krewni) traktowali
kobiety jako własność, którą mogli bez ograniczeń rozporządzać. Kobiety były
sprzedawane i kupowane jako żony i niewolnice,
zależały od dobrej woli i nastrojów swoich panów, zawsze musiały być
bezwarunkowo posłuszne i lojalne. W ramach systemu feudalnego (podobnie jak wasal
wobec seniora czy poddany wobec pana) wzorowa małżonka musiała: kochać,
służyć i doradzać mężczyźnie, któremu ją oddano, i czynić to lojalnie, bez
kłamstw
|
Taką formę ma sposób sprawowania władzy rodzicielskiej –
małoletnie dzieci nie mają prawa decydowania z którym z rodziców chcą
mieszkać w razie ich rozwodu lub separacji.
- rodzic może umieścić swoje dziecko w sierocińcu, nie
tracąc przy tym prawa do odzyskania go w przyszłości, kiedy będzie tego
chciał. Jeżeli więc po zostawieniu własnego dziecka, rodzic nie zrzeknie się
władzy rodzicielskiej nad nim, dziecko nie może być przysposobione przez inną
rodzinę.
|
b/
postrzeganie przez państwo społeczeństwa podporządkowanego z punktu widzenia społeczeństwa
rządzącego
|
całkowita zależność chłopa od Pana:
- poddaństwo osobiste regulowała konstytucja z 1496 r.
zezwalająca na opuszczenie wsi w ciągu roku tylko jednemu chłopu. Wprowadzono
też zakaz zawierania małżeństw bez uzyskania przez chłopa zgody pana.
- Poddaństwo sądowe polegające na wyłącznej podległości sądom
dominialnym dotknęło chłopa w 1518 r.
|
- niedopuszczenie kobiet do nauki uniwersyteckiej było
zgodne z poglądami wyznawanymi przez mężczyzn, że do pełnienia wyznaczonej
kobiecie roli społecznej (zajmowania się dziećmi i domem) intelekt nie jest
jej potrzebny
- zakazywanie kobietom piastowania wyższych urzędów
i wykonywania wielu szanowanych zawodów, zapewniało tylko mężczyznom szacunek
wynikający z pracy na wyższym stanowisku lub prestiżowym zawodzie
- utrwaliło się ogólne przekonanie, że kobieta znajduje
się pod władzą męża i obowiązana jest do posłuszeństwa względem niego
|
prawo postrzega dziecko z punktu widzenia władzy
rodzicielskiej:
- wszystkie instytucje państwowe, których celem jest pomoc
dzieciom są instytucjami dorosłych, które tej pomocy chcą udzielić albo nie
chcą
- sposób traktowania niepełnoletnich uwzględnia wolę rodziców lub pedagogów;
nigdy ich samych (np. cisza nocna na koloniach)
- niepełnoletni w ogóle nie funkcjonuje jako samodzielny
człowiek; wszelkie broszurki informacyjne, dotyczące nieletnich kierowane są
zawsze do rodziców; politycy, prawnicy, mówiąc o sprawach nieletnich zawsze
zwracają się do rodziców
|
c/
nadanie wszystkim jednostkom społeczeństwa podporządkowanego cech negatywnych
stereotypowo przypisanych tej grupie
|
Filozofia i teologia chrześcijańska widziała w kobiecie
źródło zła; drzwi, przez które przyszedł Szatan (ianua diaboli).
Kobiety były "nieudanymi mężczyznami" (Albert Wielki), ułomnymi,
słabymi i podatnymi na podszepty Złego. w myśli chrześcijańskiej w ciągu
wieków przekonanie o głębokiej niższości córek Ewy
|
Osoby niepełnoletnie uważane są za niedojrzałe,
nieświadome tego co robią i nie potrafiące przewidywać konsekwencji swoich
czynów, a w swoim postępowaniu kierują się zawsze opinią grupy rówieśniczej. Psychologiczna
generalizacja dotyczy dokładnie wszystkich jednostek.
|
|
Bardzo
słaby status prawny grupy podporządkowanej
|
|||
a/
członek społeczeństwa podporządkowanego nie posiada wielu autonomicznych
praw, z których może i powinien korzystać
|
1/ chłop, w przeciwieństwie do niewolnika:
- mógł posiadać własność. Po jego śmierci cały jego
majątek stawał się jednak własnością Pana (zakaz dziedziczenia)
- chłopi posiadali prawo zawierania małżeństw, jednak od
1496 r. na zawarcie małżeństwa musiał uzyskać zgodę Pana
2/ w 1518 r. chłop
stracił możliwość złożenia powództwa sądowego przeciwko Panu; odtąd podlegał
całkowicie jego władzy
3/ do 1768 r. posiadał nad chłopem władzę życia i śmierci
- Konstytucja 3 Maja z 1791 r. poprawiała radykalnie
sytuację chłopów. Postanowienia te jednak nigdy nie weszły w życie
(upadek państwa w 1795 r.)
|
1/ lista rzeczy, których zabraniano w średniowieczu kobietom
zawiera między innymi noszenie odkrytych włosów] czy siedzenie
podczas uczty między duchownymi. Regino z Prum, na początku X wieku zabronił
wszystkim kobietom śpiewu w kościele. Ciężarne i miesiączkujące
kobiety uchodziły za nieczyste.
2/ utrata prawnej podmiotowości kobiety, o której życiu niemal całkowicie decydowali mężczyźni: a/ pełną zdolność do czynności prawnych posiadały jedynie wdowy (od XIII w.) b/ 1581 r.- nakaz by mężatki wszystkich czynności prawnych dokonywały poprzez mężów c/ 1775 r- ustanawianie kuratora na wniosek wdowy 3/ do samego końca opresyjnego systemu kobiety nie miały praw wyborczych, nie mogły się kształcić na uczelniach ani nie posiadały wstępu do łaźni miejskich. |
Niepełnoletni nie mają prawie żadnych praw autonomicznych,
a te które posiadają wykonują wespół z rodzicami ( wyrażanie zgody na zabieg
medyczny przez małoletniego, który ukończył 16 lat). Osoby niepełnoletnie
pozbawione są jakiejkolwiek samodzielności życiowej. Nie mogą: samodzielnie
mieszkać (nawet za zgodą rodziców), dokonywać rozporządzających i
zobowiązujących czynności prawnych bez potwierdzenia rodzica, możliwości złożenia
powództwa sądowego ani dochodzenia swoich praw majątkowych
|
b/
prawo w stosunku do członka społeczeństwa podporządkowanego jest nie
egzekwowane, sprzeczne z ustroje państwa lub łamane
|
- wydany w 1768 r. zakaz karania chłopów śmiercią był
przez dziedziców obchodzony (np. chłop tracił życie w wyniku ciężkiej chłosty
lub zagłodzenia)
|
Pierwsze przepisy zabraniające bicia kobiet wprowadzono
w Massachusetts Bay Colony w 1641 roku. Jednak o powszechnym utrzymywaniu się
brutalnych zachowań wobec kobiet świadczy fragment listu niejakiej Abigail
Adams napisany w 1776 roku: „wszyscy mężczyźni byliby tyranami, gdyby mogli,
używając siły i omijając prawo, traktować nas z okrucieństwem, zniewagą i
bezkarnością”. O tym, że mimo wprowadzenia zakazów prawnych położenie kobiet
nie ulegało zasadniczej zmianie, przekonuje wyrok wydany w 1871 roku przez
amerykańskiego sędziego w sprawie Fulgham przeciwko państwu. Można w nim
przeczytać, że: [...] przywilej, który był od dawna, bić ją kijem, ciągnąć za
włosy, dusić, pluć jej w twarz, powalić i kopać ją na podłodze, znieważać,
jest obecnie zabroniony prawem.
|
- zamieszczany w statutach szkół zakaz posiadania przez
ucznia telefonów komórkowych, w przypadku jego egzekwowania przez nauczyciela
(zabranie) jest wykroczeniem polegającym na samowolnym użyciu cudzej rzeczy
ruchomej
- zatrzymywanie nieletnich przez policję w nocy za samo
tylko przebywanie poza domem
- odpowiedzialność sądowa dorosłych za demoralizację
nieletnich (czyli np. za sprzedaż nieletniemu pism pornograficznych) tylko na
podstawie konstytucji- osoby prywatne nie ponoszą odpowiedzialności
konstytucyjnej
- zakaz składania przez małoletnich między 15 a 18 rokiem życia ofert
seksualnych na czatach i forach erotycznych, mimo, że prawa zezwala na
podjęcie przez takie osoby aktywności seksualnej
- ograniczanie wolności wypowiedzi (w programach
publicystycznych z udziałem widzów osoby poniżej 18 lat nie mogą się
wypowiadać, zakaz udziału małoletnich w niektórych manifestacjach wprowadzony
przez ich organizatorów)
|
Władza
hierarchiczna jako naturalny stan rzeczy
|
|||
a/
jednostki grupy podporządkowanej trwają w zależności hierarchicznej przez
całe życie
|
tak
|
tak
|
nie
Z chwilą uzyskania pełnoletniości jednostka nabywa
wszystkie prawa
|
b/
uznawanie przez grupę rządzącą systemu społecznego za sprawiedliwy
|
tak
|
tak
|
tak
|