Hierarchia społeczna. Cechy hierarchii w systemach władzy hierarchicznej. Systemy władzy hierarchicznej w perspektywie porównawczej.

Społeczeństwa wytworzyły kilka rodzajów hierarchii. Istnieją cechy wspólne dla każdej z nich. Oto one:

1/ hierarchia jest idealna-osobie, która osiągnęła pozycję hierarchiczną nigdy nie wypomina się błędów czy niedoskonałości np. wszyscy zachwycają się wspaniałymi bramkami Pelego; nikt nie wspomina natomiast jego złych zagrań czy akcji

2/ hierarchia nie rywalizuje, gdyż się jej nie ocenia

3/ hierarchia zapewnia trwałą dominację, gdyż z góry przypisana jest jej rola bycia lepszym od innych

4/ raz uzyskanej pozycji hierarchicznej nigdy się nie traci; hierarchia nigdy zatem nie może zostać zdegradowana

Hierarchia może działać na trzy sposoby:

1/ autorytetu

- jest uwielbiany

- wyznacza wzorzec postępowania, dla tych którzy go uznają

- nie stosuje żadnego przymusu w stosunku do swoich przeciwników. Uznawanie autorytetu ma zatem charakter dobrowolny

-  nie musi się sam bronić, gdyż robią to za nią ci, którzy uznają go za autorytet

Autorytetem w swojej dziedzinie są: Papież, legendy sportu, wybitni intelektualiści

2/ siły- działanie tego rodzaju hierarchii polega na masowym zastraszeniu wszystkich swoich potencjalnych przeciwników; z pozycji siły działają dyktatury komunistyczne

3/ wodza

- jest masowo uwielbiany

- nie musi się sam bronić- robią to za nią pozostali np. jeżeli przywódca sekty zostałby przez kogoś uderzony, wszyscy jej członkowie natychmiast by tą osobę stratowali

- stosuje przemoc w stosunku do osób nie przychylnie do niego nastawionych

z pozycji wodza działają dyktatorzy autorytarni i faszystowscy np. Piłsudski, Franco, Mussolini, Hitler

Cechy hierarchii w systemach władzy hierarchicznej:

ad 1/ o hierarchistach jako ogóle społeczeństwa mówi się zawsze dobrze: mężczyźni zapewniają byt rodzinie; rodzice troszczą się o wychowanie swojego dziecka i z zasady podnoszeni są do roli jego autorytetu. Złe mogą być wyłącznie jednostki, podlegające społecznemu wykluczeniu np. pedofile lub damscy bokserzy. Społeczeństwu podporządkowanemu przypisuje się natomiast wyłącznie negatywne cechy. Z kolei grupy społeczne hierarchistów, zachowujące się amoralnie, zamiast napiętnować, chroni się przed degradacją np. nie prowadzi się w ogóle dyskusji o zachlanych studentach, robiących z miasta chlew

ad 2/ i ad 3/ hierarchiści są zawsze lepsi we wszystkim od społeczeństwa podporządkowanego. Kobiety były uważane za głupsze od mężczyzn, słabsze, niezaradne i wymagające ich opieki. Mężczyźni mieli zapewnioną wyższą pozycję społeczną, gdyż kobiety nie mogły z nimi rywalizować w dziedzinach uznanych przez nich za prestiżowe np. w medycynie, prawie czy działalności gospodarczej. Dorośli są z góry uznawani za lepiej rozwiniętych intelektualnie i emocjonalnie od niepełnoletnich i nikt nie weryfikuje (nie ocenia) tego poglądu na podstawie badań ilorazu inteligencji czy kilku tysięcy lat historii.

ad 4/ utrzymaniu społecznej hierarchii służy: a/ cały system prawny sankcjonujący zależność hierarchiczną b/ istnienie praw, zarezerwowanych wyłącznie dla hierarchii (praw hierarchicznych) np. we władzy hierarchicznej mężczyzn prawami hierarchicznymi były: wykonywanie szanowanych zawodów i edukacja uniwersytecka oraz c/ system opresji wobec członków grupy podporządkowanej naruszających prawa, zarezerwowane wyłącznie dla hierarchii d/ degradacja członków społeczeństwa rządzącego, przejmującego zachowania społeczeństwa mającego gorszą pozycję: utrata szlachectwa za zajmowanie się handlem, wyśmiewanie mężczyzn pełniących rolę społeczną tradycyjnie przypisaną kobiecie, uznawanie za niedojrzałych dorosłych traktujących dzieci jako osoby całkowicie równe sobie.

Porównanie funkcjonowania władzy hierarchicznej dorosłych nad niepełnoletnimi z dwiema innymi odmianami władzy hierarchicznej: niewolnictwa (poddaństwa osobistego chłopów) oraz zależności hierarchicznej kobiet od mężczyzn.

Cechy wspólne, występujące we wszystkich 3 odmianach władzy hierarchicznej:

1/ istnienie dwóch odrębnych społeczeństw o radykalnie zróżnicowanej pozycji hierarchicznej, co prowadzi do wytworzenia się hierarchii społecznej

2/ całkowite podporządkowanie jednostek społeczeństwa słabszego bezpośredniemu władcy; zniewolenie zatwierdza cały system prawny i ekonomiczny

3/ postrzeganie przez państwo społeczeństwa podporządkowanego z punktu widzenia społeczeństwa rządzącego
4/ degradacja członków społeczeństwa rządzącego, przejmującego zachowania społeczeństwa mającego gorszą pozycję.

5/ społeczeństwo podporządkowane nie posiada prawie żadnych praw autonomicznych, a te które ma nie są najczęściej przestrzegane

6/ władza hierarchiczna ma naturalny charakter, gdyż:

- powstała w sposób ewolucyjny

- trwa pokoleniami

7/ społeczeństwo rządzące uważa system społeczny za sprawiedliwy

Cechy władzy hierarchicznej dorosłych, występujące w jednej z odmian tego systemu (niewolnictwa lub władzy hierarchicznej mężczyzn):

1/ społeczeństwo rządzące stosuje kary za nieposłuszeństwo wobec społeczeństwa podporządkowanego (tak jak w niewolnictwie)
2/ osoby, należące do społeczeństwa słabszego podporządkowane są nie tylko bezpośredniemu władcy, ale także ogółowi społeczeństwa rządzącego; hierarchię społeczną tworzą wyraźnie określone prawa hierarchiczne /czynniki hierarchii/ (tak jak w patriarchacie)

3/ postrzeganie jednostek społeczeństwa podporządkowanego z punktu widzenia stereotypowych cech przypisanych całej grupie (tak jak w patriarchacie)

4/  społeczeństwo rządzące uważa system społeczny za korzystny dla społeczeństwa podporządkowanego (tak jak w patriarchacie)

5/ brak świadomości istnienia opresji (tak jak w patriarchacie)

Cechy władzy hierarchicznej dorosłych, nie występujące w żadnej z dwóch pozostałych odmian tego systemu (niewolnictwa lub władzy hierarchicznej mężczyzn)

1/ czasowy charakter istnienia władzy hierarchicznej- tylko władza hierarchiczna dorosłych trwa określony czas w życiu człowieka (ok. 3 lat); w pozostałych jego odmianach zależność hierarchiczna trwa przez całe życie

2/ mniejsza odczuwalność opresji w porównaniu z ogólnym jego poziomem- ze względu na niską skuteczność systemu kontroli hierarchicznej, co powoduje, że młodzież często wykonuje prawa, na które nie ma przyzwolenia hierarchii (np. uprawia seks, pije alkohol)

Społeczeństwo podporządkowane	niewolnicy, chłopi	kobiety	młodzież
Społeczeństwo rządzące	właściciele ziemscy	mężczyźni	dorośli
Czas trwania	do XIX w.	do XIX w.	do chwili obecnej
Czynnik, który bezpośrednio ukształtował system	ekonomiczny, polityczny Niewolnicy rekrutowali się spośród jeńców wojennych, dzieci sprzedanych w niewolę przez rodziców, niewypłacalnych dłużników, osób porwanych w celu sprzedaży w niewolę (np. przez piratów), skazanych na niewolę itd. W późniejszym okresie utarł się obraz niewolnika jako przedstawiciela mniejszości rasowej i/lub członka najniższej warstwy społecznej. Zależność niewolniczą utrzymywał cały system prawny. W Polsce poddaństwo osobiste chłopów wywodzi się natomiast z gospodarki czynszowej. Chłopi, nie będąc w stanie uregulować swoich wierzytelności, popadali w niewolę.	rodzinny Mężczyzna od zawsze utrzymywał rodzinę, a kobieta wychowywała dzieci. Mężczyzna jako osoba agresywniejsza i uważająca swoją rolę za ważniejszą uzależnił materialnie kobietę od siebie. W następstwie tego powstał cały system społeczny i prawny, który oprócz zależności materialnej aprobował także podporządkowanie osobiste kobiety mężczyźnie	prawny Ukształtowanie pełnoletniości jako sztywnej granicy wiekowej. Spowodowało to, że wiele praw od razu zaczęto wiązać z uzyskaniem pełnoletniości i przestano zwracać uwagę na to, czy osoby młodsze mogłyby i powinni z nich korzystać. Powstała hierarchia społeczna. Zarezerwowała ona sobie także prawa nie związane z prawną pełnoletniością
b/ sytuacje, w których społeczeństwo rządzące przyzwala na przemoc względem społeczeństwa podporządkowanego	Surowe kary Pan wymierzał niewolnikowi/chłopowi głównie za zbiegostwo. Za niewłaściwe wykonanie obowiązków zwykle karał go chłostą	Niektórzy mężowie, którzy jako rycerze, uczestniczyli w wyprawach krzyżowych mieli w zwyczaju zabezpieczać czystość swojej żony poprzez zakucie jej w pas cnoty. Kobiety zawsze były narażone na akty przemocy ze strony mężów. Bicie żon do krwi było swego rodzaju utartym sposobem zachowania. Mimo wprowadzonych później zakazów prawnych bicia, położenie kobiet nie ulegało zasadniczej zmianie. Na przeszkodzie do odpowiedniej ingerencji państwa w sprawy tego rodzaju niemal do końca lat sześćdziesiątych XX wieku stała „święta zasada” ochrony prywatności, nakazująca urzędnikom niewtrącanie się w sprawy rodzinne i osobiste obywateli.	bicie pasem za nieposłuszeństwo
Uprzedmiotowienie społeczeństwa podporządkowanego
a/ traktowanie jak rzecz	W starożytnym Rzymie (podobnie jak w Grecji) niewolnik był rzeczą (instrumentum vocale „mówiące narzędzie”). Niewolnik jako przedmiot własności (res) mógł być przedmiotem każdej czynności prawnej, jakiej podlegały rzeczy: sprzedaży, użyczenia czy darowizny. Właściciel miał (przynajmniej początkowo) pełne prawo go wyzyskiwać, faworyzować, wykorzystywać seksualnie, sprzedać, wyzwolić, czy zabić.	Bliscy (ojcowie, mężowie i inni męscy krewni) traktowali kobiety jako własność, którą mogli bez ograniczeń rozporządzać. Kobiety były sprzedawane i kupowane jako żony i niewolnice, zależały od dobrej woli i nastrojów swoich panów, zawsze musiały być bezwarunkowo posłuszne i lojalne. W ramach systemu feudalnego (podobnie jak wasal wobec seniora czy poddany wobec pana) wzorowa małżonka musiała: kochać, służyć i doradzać mężczyźnie, któremu ją oddano, i czynić to lojalnie, bez kłamstw	Taką formę ma sposób sprawowania władzy rodzicielskiej – małoletnie dzieci nie mają prawa decydowania z którym z rodziców chcą mieszkać w razie ich rozwodu lub separacji. - rodzic może umieścić swoje dziecko w sierocińcu, nie tracąc przy tym prawa do odzyskania go w przyszłości, kiedy będzie tego chciał. Jeżeli więc po zostawieniu własnego dziecka, rodzic nie zrzeknie się władzy rodzicielskiej nad nim, dziecko nie może być przysposobione przez inną rodzinę.
b/ postrzeganie przez państwo społeczeństwa podporządkowanego z punktu widzenia społeczeństwa rządzącego	całkowita zależność chłopa od Pana: - poddaństwo osobiste regulowała konstytucja z 1496 r. zezwalająca na opuszczenie wsi w ciągu roku tylko jednemu chłopu. Wprowadzono też zakaz zawierania małżeństw bez uzyskania przez chłopa zgody pana. - Poddaństwo sądowe polegające na wyłącznej podległości sądom dominialnym dotknęło chłopa w 1518 r.	- niedopuszczenie kobiet do nauki uniwersyteckiej było zgodne z poglądami wyznawanymi przez mężczyzn, że do pełnienia wyznaczonej kobiecie roli społecznej (zajmowania się dziećmi i domem) intelekt nie jest jej potrzebny - zakazywanie kobietom  piastowania wyższych urzędów i wykonywania wielu szanowanych zawodów, zapewniało tylko mężczyznom szacunek wynikający z pracy na wyższym stanowisku lub prestiżowym zawodzie - utrwaliło się ogólne przekonanie, że kobieta znajduje się pod władzą męża i obowiązana jest do posłuszeństwa względem niego	prawo postrzega dziecko z punktu widzenia władzy rodzicielskiej: - wszystkie instytucje państwowe, których celem jest pomoc dzieciom są instytucjami dorosłych, które tej pomocy chcą udzielić albo nie chcą - sposób traktowania niepełnoletnich  uwzględnia wolę rodziców lub pedagogów; nigdy ich samych (np. cisza nocna na koloniach) - niepełnoletni w  ogóle nie funkcjonuje jako samodzielny człowiek; wszelkie broszurki informacyjne, dotyczące nieletnich kierowane są zawsze do rodziców; politycy, prawnicy, mówiąc o sprawach nieletnich zawsze zwracają się do rodziców
c/ nadanie wszystkim jednostkom społeczeństwa podporządkowanego cech negatywnych stereotypowo przypisanych tej grupie		Filozofia i teologia chrześcijańska widziała w kobiecie źródło zła; drzwi, przez które przyszedł Szatan (ianua diaboli). Kobiety były "nieudanymi mężczyznami" (Albert Wielki), ułomnymi, słabymi i podatnymi na podszepty Złego. w myśli chrześcijańskiej w ciągu wieków przekonanie o głębokiej niższości córek Ewy	Osoby niepełnoletnie uważane są za niedojrzałe, nieświadome tego co robią i nie potrafiące przewidywać konsekwencji swoich czynów, a w swoim postępowaniu kierują się zawsze opinią grupy rówieśniczej. Psychologiczna generalizacja dotyczy dokładnie wszystkich jednostek.
Bardzo słaby status prawny grupy podporządkowanej
a/ członek społeczeństwa podporządkowanego nie posiada wielu autonomicznych praw, z których może i powinien korzystać	1/ chłop, w przeciwieństwie do niewolnika: - mógł posiadać własność. Po jego śmierci cały jego majątek stawał się jednak własnością Pana (zakaz dziedziczenia) - chłopi posiadali prawo zawierania małżeństw, jednak od 1496 r. na zawarcie małżeństwa musiał uzyskać zgodę Pana 2/  w 1518 r. chłop stracił możliwość złożenia powództwa sądowego przeciwko Panu; odtąd podlegał całkowicie jego władzy 3/ do 1768 r. posiadał nad chłopem władzę życia i śmierci - Konstytucja 3 Maja z 1791 r. poprawiała radykalnie sytuację chłopów. Postanowienia te  jednak nigdy nie weszły w życie (upadek państwa w 1795 r.)	1/ lista rzeczy, których zabraniano w średniowieczu kobietom zawiera między innymi noszenie odkrytych włosów] czy siedzenie podczas uczty między duchownymi. Regino z Prum, na początku X wieku zabronił wszystkim kobietom śpiewu w kościele. Ciężarne i miesiączkujące kobiety uchodziły za nieczyste. 2/ utrata prawnej podmiotowości kobiety, o której życiu niemal całkowicie decydowali mężczyźni: a/ pełną zdolność do czynności prawnych posiadały jedynie wdowy (od XIII w.) b/ 1581 r.- nakaz by mężatki wszystkich czynności prawnych dokonywały poprzez mężów c/ 1775 r- ustanawianie kuratora na wniosek wdowy 3/ do samego końca opresyjnego systemu kobiety nie miały praw wyborczych, nie mogły się kształcić na uczelniach ani nie posiadały wstępu do łaźni miejskich.	Niepełnoletni nie mają prawie żadnych praw autonomicznych, a te które posiadają wykonują wespół z rodzicami ( wyrażanie zgody na zabieg medyczny przez małoletniego, który ukończył 16 lat). Osoby niepełnoletnie pozbawione są jakiejkolwiek samodzielności życiowej. Nie mogą: samodzielnie mieszkać (nawet za zgodą rodziców), dokonywać rozporządzających i zobowiązujących czynności prawnych bez potwierdzenia rodzica, możliwości złożenia powództwa sądowego ani dochodzenia swoich praw majątkowych
b/ prawo w stosunku do członka społeczeństwa podporządkowanego jest nie egzekwowane, sprzeczne z ustroje państwa lub łamane	- wydany w 1768 r. zakaz karania chłopów śmiercią był przez dziedziców obchodzony (np. chłop tracił życie w wyniku ciężkiej chłosty lub zagłodzenia)	Pierwsze przepisy zabraniające bicia kobiet wprowadzono w Massachusetts Bay Colony w 1641 roku. Jednak o powszechnym utrzymywaniu się brutalnych zachowań wobec kobiet świadczy fragment listu niejakiej Abigail Adams napisany w 1776 roku: „wszyscy mężczyźni byliby tyranami, gdyby mogli, używając siły i omijając prawo, traktować nas z okrucieństwem, zniewagą i bezkarnością”. O tym, że mimo wprowadzenia zakazów prawnych położenie kobiet nie ulegało zasadniczej zmianie, przekonuje wyrok wydany w 1871 roku przez amerykańskiego sędziego w sprawie Fulgham przeciwko państwu. Można w nim przeczytać, że: [...] przywilej, który był od dawna, bić ją kijem, ciągnąć za włosy, dusić, pluć jej w twarz, powalić i kopać ją na podłodze, znieważać, jest obecnie zabroniony prawem.	- zamieszczany w statutach szkół zakaz posiadania przez ucznia telefonów komórkowych, w przypadku jego egzekwowania przez nauczyciela (zabranie) jest wykroczeniem polegającym na samowolnym użyciu cudzej rzeczy ruchomej - zatrzymywanie nieletnich przez policję w nocy za samo tylko przebywanie poza domem - odpowiedzialność sądowa dorosłych za demoralizację nieletnich (czyli np. za sprzedaż nieletniemu pism pornograficznych) tylko na podstawie konstytucji- osoby prywatne nie ponoszą odpowiedzialności konstytucyjnej - zakaz składania przez małoletnich między 15 a 18 rokiem życia ofert seksualnych na czatach i forach erotycznych, mimo, że prawa zezwala na podjęcie przez takie osoby aktywności seksualnej - ograniczanie wolności wypowiedzi (w programach publicystycznych z udziałem widzów osoby poniżej 18 lat nie mogą się wypowiadać, zakaz udziału małoletnich w niektórych manifestacjach wprowadzony przez ich organizatorów)
Władza hierarchiczna jako naturalny stan rzeczy
a/ jednostki grupy podporządkowanej trwają w zależności hierarchicznej przez całe życie	tak	tak	nie Z chwilą uzyskania pełnoletniości jednostka nabywa wszystkie prawa
b/ uznawanie przez grupę rządzącą systemu społecznego za sprawiedliwy	tak	tak	tak