Socjologia młodzieży. Grupy przyjacielskie, przemocowe, z przemocą rówieśniczą i zwykłe

Socjologia nastolatków jest zupełnie inna niż dorosłych. Słowo „społeczeństwo” może być w ich przypadku używane jedynie dla zbiorowego określenia wszystkich osób mających kilkanaście lat. Nie istnieje bowiem żadna cecha, zachowanie a przede wszystkim identyfikacja spajające ze sobą ogół młodzieży. Tożsamość, normy społeczne oraz zjawiska patologiczne (przemoc) powstają wyłącznie w obrębie grupy rówieśniczej. Nie da się więc wyodrębnić stałych cech (norm, zasad, zachowań) każdej grupy socjologicznej nastolatków. Można jedynie opisać pewne mechanizmy społeczne, które te cechy tworzą. Zdefiniujmy i opiszmy te mechanizmy:

1 Interakcja członków grupy- interakcja bezpośrednia nie tylko kształtuje relacje wewnątrz grupy, ale również tworzy panującej w niej normy. Wyznaczają one m.in. pozycję społeczną członków grupy.

W grupach przyjacielskich interakcja wpływa pozytywnie na relację. Nadaje grupie poczucie wspólnoty, którą można nazwać kolektywną przyjaźnią. Przejawia się poprzez wspólny sposób spędzania wolnego czasu, słuchania tej samej muzyki itp. Jej celem jest więc zwiększenie więzi społecznej. W grupach takich każdy może się czuć swobodnie, nie ma przymusowego wzorca zachowań, a wszyscy są przyjacielscy i dają sobie wsparcie w trudnych chwilach.

Interakcja pełni kompletnie inną rolę w grupach przemocowych, gdzie prowadzi do zatracenia indywidualnego charakteru jej członków oraz narzuca im sztywne normy, do których muszą się podporządkować. Przemocowe podłoże mają nie tylko przemoc rówieśnicza, ale także wszelkie inne patologiczne zachowania społeczne: błazeństwo, szpanerstwo, presja, napiętnowanie. Zachowania te tworzy i kształtuje interakcja.

Błazenada czy szpanowanie ma charakter agresywny gdyż jest podświadomą formą rywalizacji o pozycję w grupie. Każdy próbując zaistnieć, przestaje być sobą. Członkowie grupy nie darzą siebie najmniejszym zaufaniem. Obawiają się, że wszelkie odstawanie od kanonu zachowań narazi ich na utratę własnej pozycji. Normy społeczne pełnią więc funkcję destruującą więź społeczną. Interakcja tworzy i kształtuje: 1. samo błaznowanie i szpanowanie 2. zachowaniu temu nadaje cel- rywalizację o pozycję 3. sztywny wzorzec postępowania, od którego każdy boi się odstawać. Jak zatem widzimy interakcja odgrywa wyłączną rolę nie tylko w powstawaniu, ale i w funkcjonowaniu tej formy  patologicznej relacji. Grupy przemocowe, w których błaznowaniu ulegają wszyscy jej członkowie stanowią od 1/10 do 1/4 ogółu grup rówieśniczych. W 45% społeczności szpanerzy wprawdzie istnieją, ale ich zachowanie nie spotyka się z aprobatą większości. Tworzą oni więc własną grupę. Pozostała część społeczności woli odnosić się do siebie po przyjacielsku i z szacunkiem.

Bardzo zbliżony charakter do grupy przemocowej ma grupa z przemocą rówieśniczą. Interakcja, tak samo jak ta wywołująca błazenadę: jest permanentna i powoduje utratę zdolności do samodzielnego myślenia. Różni się natomiast zakresem, gdyż dotyczy wyłącznie ofiary przemocy. Grupa gnębi ją za każde, najmniejsze nawet odstępstwo od narzuconych norm.  Permanentność interakcji powoduje zupełny zanik empatii i odpowiedzialności za wyrządzoną krzywdę. Interakcja nie wpływa jednak na relację pozostałych członków grupy ze sobą. Kształtuje się ona niezależnie od zachodzącego jednocześnie zjawiska przemocy. Dręczyciele mogą więc zarówno zachowywać się względem siebie swobodnie  jak i poddać się błazenadzie. 
przyczyny przemocy rówieśniczej

Istnieją dwie przyczyny przemocy rówieśniczej. Są nimi: albo słabość ofiary, albo jej odróżnianie się od grupy (zachowaniem, wyglądem itp.) W obu przypadkach ofiara napiętnowana jest za „inność”. W sytuacji, gdy z grupy wykluczana jest osoba z powodu swojej odmienności od niej, napiętnowanie za niedostosowanie się do kanonów w niej przyjętych jest zarówno mechanizmem prześladowczym jak i przyczyną przemocy (bezpośrednią i prawdziwą). Nawet jeżeli sama ofiara się jej przeciwstawi, nadal będzie krytykowana za postępowanie odmienne od grupy. Jeżeli natomiast osoba jest dręczona z powodu swej słabości psychicznej, gnębienie jej za inność jest tylko wyrazem agresji wobec niej, a nie jej przyczyną. Gdy jest obiektem przemocy, wówczas nawet niewielkie odstępstwo od kanonów  przyjętych w grupie jest jej wypominane. Gdyby jednak przestała być przedmiotem agresji, jej zachowanie nie podlegałoby już surowej ocenie ze strony grupy, a w przyszłości nawet sama może zostać jej członkiem. Wśród młodzieży zachowania agresywne grupy kierowane są najczęściej przeciwko osobie słabej, która sama nie jest w stanie się przed nimi obronić a nie osobie, która się od niej odróżnia. Napiętnowanie za niedostosowanie się do kanonów przyjętych w grupie częściej jest zatem wyłącznie mechanizmem prześladowczym niż przyczyną przemocy.  Bezpośrednią spiralę przemocy (przyczyna bezpośrednia) rozkręca zwykle jakieś jedno zdarzenie. Czasami jest to zachowanie przyszłej ofiary przemocy, które w oczach grupy odbierane jest jako kompromitujące. Najczęściej jednak członek grupy zachował się agresywnie w stosunku do przyszłej ofiary, ta mu nie odpowiedziała agresją, i następnie drogą interakcji- przemoc „rozsiewa się” po całej grupie.

Nie wszystkie grupy da się jednoznacznie podzielić na przyjacielskie i przemocowe. Znaczna część społeczności młodzieżowych (ok. 25%) to grupy zwykłe. Zdarzają się w nich co prawda sytuacje, że ich członkowie postępują wbrew swojej woli, ale zgodnie z oczekiwaniami grupy. Zachowanie takie ma jednak charakter incydentalny. Na co dzień  każdy bowiem zachowuje swoją indywidualną osobowość.

2 Normy społeczne. Nie mają one stałego charakteru. Zmienność norm społecznych oznacza, iż: 1/ nie da się wyodrębnić jakichkolwiek stałych norm występujących we wszystkich grupach socjologicznych nastolatków gdyż kształtują się one odrębnie dla każdej grupy; 2/ istotne w życiu grupy zdarzenia (np. odparcie agresji przez dotychczasową ofiarę przemocy) mogą powodować zmianę panujących w niej norm. 3/ wszystkie grupy rówieśnicze są grupami naturalnymi, w tym grupy istniejące formalnie (np. stowarzyszenie młodzieżowe) i przymusowo (np. zakład poprawczy). Każda grupa rówieśnicza jest bowiem zdolna do tworzenia własnych norm i  nawet jeśli członkostwo w niej ma charakter formalny, normy kształtują się w każdej z nich indywidualnie, wpływając na wzajemną relację członków. Dzieje się tak, gdyż młodzież nie posiada swojej grupy otwartej, na poziomie której określane byłyby normy grupy zamkniętej. W przeciwieństwie do grupy dobrowolnej dorosłych, stowarzyszenie młodzieżowe nie musi więc realizować odgórnie ustalonych norm dla których została powołane albo realizować je wespół z normami, nie mającymi kompletnie nic wspólnego z celem jego istnienia. W zakładach poprawczych brakuje zaś jasno sprecyzowanych zasad charakterystycznych dla społeczeństwa więziennego.   
Mimo, iż socjologia młodzieży nie wytworzyła norm charakterystycznych  dla całej zbiorowości, w zależności od rodzaju relacji, jaka powstanie w grupie, możemy określić jaką rolę pełnią oraz kto musi się nim bezwzględnie poddać.
Wewnątrz grupy przyjacielskiej tożsamość tworzy się poprzez wspólny sposób spędzania wolnego czasu. Harmonizuje on relację członków grupy, nadając jej poczucie wspólnoty (kolektywna przyjaźń).

W grupie przemocowej prymitywny kanon zachowania jest obowiązujący dla wszystkich.

W przemocy rówieśniczej normy społeczne pełnią rolę mechanizmu prześladowczego wobec osoby dręczonej przez grupę. Sztywny wzorzec norm jest jednak tylko wyrazem agresji. W samej grupie jej członkowie cieszą się natomiast dużo większą (pełną) swobodą i nie muszą bać się ośmieszenia. Normy społeczne są więc tak naprawdę tylko sposobem napiętnowania. Prawdziwą przyczyną przemocy jest zaś na ogół słabość psychiczna ofiary. Dlatego wystarczy najczęściej jednorazowa bójka, żeby osoba dotychczas dręczona przestała być ofiarą przemocy a w przyszłości mogła zostać członkiem grupy. Mechanizm prześladowczy jest natomiast równocześnie przyczyną przemocy w przypadku gdy odparcie agresji nie zakończy dręczenia. Wówczas napiętnowanie za odróżnianie się ofiary od grupy ma podłoże degradacji. Oznacza to, że będzie ona zawsze obiektem przemocy ze strony swoich rówieśników, dopóki trwale się od nich nie odizoluje (np. nie zmieni szkoły).

Bardzo ciekawy charakter ma manifestowanie niechęci do osoby, które postępują inaczej niż grupa (np. nie pije alkoholu na domówkach), nie będące jednak znęcaniem się. Agresywne zachowanie grupy ma na celu okazanie jej, iż nie należy do bliskiego grona znajomych. Przez pojedynczy akt płytkiej wyższości grupa komunikuje, że nie chce nawiązywać bliskiej relacji z tą osobą, bo jej nie lubi.  Zachowanie takie ma charakter wyłącznie demonstracyjny. Nie ma ono natomiast na celu ani  poniżenia (jak w przemocy rówieśniczej) ani wywarcie presji dotyczącej konkretnego zachowania. Nie należy zatem nadawać żadnego znaczenia jakiejś konkretnej normie, gdyż w każdej chwili może zostać zastąpiona przez dowolnie inną (np. jeżeli dziewczyna wbrew swojej woli zapali papierosa, zostanie oskarżona o to, że niemodnie się ubiera itp.).